Deze vraag stond centraal tijdens de 17e Community of Practice Tweefasenaanpak op 10 maart 2025 in het LEF Future Center van Rijkswaterstaat.
De kracht van een intensieve ontwerpfase
Erik van Weesep, projectdirecteur Bouwcombinatie Nieuwe Zuid: de tweefasenaanpak bij project Zuidasdok Openbaar Vervoer Terminal (OVT) bleek een uitdaging vanwege de invloed van het oorspronkelijke projectontwerp. Hoewel er al een zeer gedetailleerd ontwerp beschikbaar was, bleek de intensieve ontwerpfase toch essentieel voor een soepele uitvoering Dit past binnen de bredere trend: hoe grondiger de voorbereiding in fase I, hoe stabieler fase II en de uiteindelijke realisatie.
Ook het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP), dat waterschappen ondersteunt bij complexe contracten, ervaart vergelijkbare uitdagingen op gebied van doelmatige risicobeheersing en ontwerpkeuzes in fase I. Deon Slagter, teamleider Techniek, Kennis en Innovatie benadrukt dat risico’s in deze projecten vaak conservatief worden ingeschat, wat kan leiden tot langdurige ontwerpfases en stijgende kosten. Ook hier blijkt dat een goede eerste fase leidt tot slimmere ontwerpen, meerwaarde voor de omgevingen zoals minder hinder voor de gebruikers en een voorspelbaarder realisatieproces. Schiphol koos bij de ontwikkeling van de zuidelijke bagagekelder bewust voor de tweefasenaanpak. Harco Legdeur, tendermanager bij Schiphol, gaf aan dat deze keuze voortkwam uit marktsignalen. Opdrachtnemers gaven aan dat eerdere betrokkenheid en een eerlijke risicoverdeling cruciaal waren voor succesvolle samenwerking. Door de markt vroegtijdig bij het proces te betrekken, kon een realistische en voorspelbare uitvoeringsfase worden gegarandeerd.
Dilemma’s en discussies in de praktijk
Tijdens een panelgesprek gingen Erik van Weesep, Deon Slagter, Harco Legdeur en Gert-Jan Kampshof (Mobilis) met de deelnemers van de bijeenkomst in gesprek over de uitdagingen binnen de tweefasenaanpak. Eén van de prikkelende stellingen luidde: “Intensief risicomanagement in fase I loont voor de opdrachtnemer.” De reacties waren divers. Aannemers ervaren fase I soms als te lang, waardoor de stap naar de realisatiefase onzeker blijft. Dit gebrek aan zekerheid maakt het voor opdrachtnemers lastig om zich voor te bereiden op de uitvoeringsfase. Ook lijken opdrachtgevers de neiging te hebben om extra onderzoeken te laten uitvoeren om tot een robuust ontwerp te komen. Dit kan tot spanningen leiden, aangezien stijgende kosten in fase I vaak als normaal worden beschouwd door opdrachtnemers, terwijl opdrachtgevers dit als ongebruikelijk ervaren.
Ook de stelling “Opdrachtgevers zijn voldoende toegerust om te sturen op een sober en doelmatig ontwerp” leidde tot discussie. Tegelijkertijd vraagt de tweefasenaanpak veel van opdrachtgevers, zowel qua capaciteit, kennis en ervaring als ook besluitvorming. In de praktijk blijkt dit lastig, omdat er binnen organisaties veel verschillende belanghebbenden zijn. De kernvraag is dan ook “Als een project duurder wordt, wat levert dat dan op?” Zowel opdrachtnemers als opdrachtgevers moeten daarom kritisch en realistisch blijven kijken naar ontwerpkeuzes en kosten.
Kosten en transparantie onder het vergrootglas
Kostenbeheersing blijft een heikel punt binnen de tweefasenaanpak. De stelling “Voor een opdrachtnemer voelt een tweefasenproject minder als ‘eigen portemonnee’ dan een regulier project” leidde tot discussie. Hoewel het de bedoeling is om gezamenlijk risico’s te beheersen, is niet altijd dezelfde informatie voor alle partijen gelijk. Dit kan leiden tot wantrouwen en discussie over de uiteindelijke prijs. Een mogelijke oplossing die werd besproken, is het inschakelen van een onafhankelijke derde partij die de prijs kan beoordelen en verifiëren aan de hand van de marktconformiteit. Daarnaast is het essentieel dat opdrachtgevers voldoende budget reserveren om in te kunnen spelen op onverwachte situaties in het project.
Samenwerken aan een voorspelbare uitvoering
De tweefasenaanpak vraagt om openheid en samenwerking tussen opdrachtgevers en opdrachtnemers. Projecten lopen nog vaak vast op onduidelijke uitgangspunten en onvoldoende inzicht in risico’s. Door transparantie en gezamenlijke besluitvorming kunnen risico’s beter worden beheerst en ontwerpkeuzes beter worden afgewogen. Zo wordt de kans op verrassingen – zowel qua kosten als qua uitvoering – aanzienlijk verkleind.
De kern van de tweefasenaanpak? Vertrouwen, heldere afspraken en een eerlijke verdeling van risico’s en verantwoordelijkheden. Alleen zo kunnen opdrachtgevers en opdrachtnemers samenbouwen aan succesvolle en voorspelbare infrastructurele projecten.